دیباچه

سرزمین پهناور ایران آکنده از شگفتی های بسیاری است کوههایی که از دشت ها بر آمده اند و سر بر ابرها کشیده اند جنگل هائی که پیکر کوهها را در حریر سبز پیچیده اند ، شنزارهایی که با تازیانه توفان در بیابان ها سرگردانند ، شوره زارهائی که آئینه دار آفتاب هستند . در آن سوی کوههای البرز ابرهای ایثارگر می بارند و در این سوی کوهها دریائی گسترده که توفان موج بر موج شن و نمک پدید می آورند . آسمان بر زمین بخیل و زمین خالی از گیاه .

افتادن پرتو خورشید در آبهای خزر به همان اندازه زیبا می باشد که بر آمدن آن پرتو نور گستر از دریای نمک.

تاریخچه

در کتب جغرافیایی قرن چهار و پنجم چون اشکال العالم ، احسن التقاسیم ، صوره الارض ، مسالک و ممالک و غیره فقط از سه روستای منطقه خوروبیابانک یعنی جرمق (گرمه) بیادق(بیاذه) و ارابه(ایراج) تحت عنوان سه ده یاد شده است .

ناصر خسرو در سال 444 هجری با نام بردن از گرمه و پیاده(بیاذه) مجموع آبادی های منطقه را دوازده پاره دیه می داند اما از آنها نام نبرده است . از عهد سلجوقی تا اواخر دوره فتحعلی شاه خوروبیابانک جزء یزد بود . در سال 1240 به ایالت سمنان پیوست . در سال 1336 قمری ضمیمه خراسان و سیستان و طبس شد از سال 1301 تا 1305 ولایتی مستقل به شمار می رفت و از این سال بار دیگر به سمنان و یزد ضمیمه شد . در سال 1327 با شهرستان شدن نایین از یزد جدا و به صورت بخشی از شهرستان نایین به استان اصفهان پیوست . در سال 1388 خوروبیابانک  به شهرستان ارتقاء یافت .

موقعیت

شهرستان خوروبیابانک در 55 درجه 05 دقیقه 07 ثانیه طول شرقی از نصف النهار گرینویچ و 33 درجه 46 دقیقه 34 ثانیه عرض شمالی از خط استوا قرار دارد . از شرق به استان خراسان جنوبی ، از جنوب به استان یزد ، از شمال به استان سمنان و از غرب به بخش انارک شهرستان نایین محدود می شود .

شهرستان با مساحتی بالغ بر 11 هزار کیلومتر مربع در شرقی ترین نقطه استان اصفهان در فاصله 420 کیلومتری اصفهان قرار دارد

شهر خور

خور مرکز شهرستان وسیع خوروبیابانک می باشد و در گویش آن واژه های اوستائی و کهن به فراوانی یافت می شود . خور ( آفتاب ) است و فرشته نگهبان آفتاب و نماینده کارهایی که در روز خور (روز یازدهم از هر ماه شمسی ) انجام می شود . تاریخ خور حداقل تا زمان صفویه روشن است . بر روی یکی از دو طوقه علم وقف بر حسینیه خور تاریخ 974 هجری حک شده است که مربوط به زمان شاه طهماسب است . قباله هایی از خرید و فروش آب و املاک و اسنادی نیز مربوط به ازدواج از دوره شاه سلطان حسین در دست می باشد . تصور بر این است که عامل ارتباط در پیدایش خور نقش مهمی داشته است و چشمه دریاشو در قله تین ( چشمه ای در نخلستان خور ) محل مناسبی برای اُتراق کاروانها بوده است از مناطق دیدنی دیگر شهر (آرامگاه استاد حبیب یغمایی، مسجد عربها، مسجد دارالشفاء، آب انبارها و بافت قدیمی) .

شهرجندق

شهر جندق‌که تقریباً در جنوب‌ دشت‌ کویر و در شمال ‌شهرستان خور و بیابانک‌ واقع‌ است‌، از شمال‌ به‌ دهستان‌ طُرود (در بخش‌ مرکزی‌ شهرستان‌ شاهرود)، از مشرق‌ و جنوب‌ شرقی‌ به‌ دهستان‌ بیابانک‌ و از جنوب‌ غربی‌ و مغرب‌ به‌ دهستان‌ چوپانان‌ (در بخش‌ اَنارک‌) محدود می‌شود. نام آن در زمان ساسانیان گِندَه ( gendah ) بوده است. از مناطق دیدنی دیگر شهر (نارنج قلعه، مسجد جامع، خانه یغما جندقی و بافت قدیمی) .

شهرفرخی

فرخی در 54 درجه و 55 دقیقه طول جغرافیایی و 33 درجه و 51 دقیقه عرض جغرافیایی واقع است و مطابق با سندی که در امامزاده بیاضه یافت شده است بیش از هزار سال قدمت دارد و نام مزرعه ای به نام فرخ بوده است. از مناطق دیدنی دیگر شهر (مسجد جامع، آب انبارها و بافت قدیمی) .

روستای مهرجان

از روستاهای قدیمی شهرستان، مهرجان یا مهرگان است که در گویش محلی مهرگون تلفظ می شود. قدیمی ترین سنگ نبشه این روستا مربوط به قرن هشتم و نهم ه.ق است . از مناطق دیدنی دیگر روستا (بقعه شمس الدین، بقعه نجم الدین ساباط ها، آب انبار ها و بافت قدیمی)

روستای بیاضه

این روستا علاوه بر قلعه ای زیبا و مشهور دارای چشم انداز بسیار دل انگیز است بافت روستایی آن با خانه های ایوان دار و ایوان های کنگره ای بافت منحصر به فردی است که هم از نظر معماری و هم به لحاظ رعایت جنبه های دفاعی دیدنی است . از مناطق دیدنی دیگر روستا (نارنج قلعه ، مسجد جامع، ساباط ها، قنات،  و بافت قدیمی)

روستای گرمه

این روستا درفاصله 30 کیلومتری روستای ایراج قرارداردکه نام سهراب گبر گرمه ای بعنوان یکی ازسران گرمه معروف است. از مناطق دیدنی دیگر روستا (نارنج قلعه، ساباط ها و بافت قدیمی)

روستای ایراج

ازایراج در متون جغرافیایی قرن پنجم با نام ارابه یاد شده است وبه گویش خوری وگرمه ارا نام دارد. روستای ایراج درجنوب شهرستان خوروبیابانک که تا مرکز42کیلومتر میباشد. از مناطق دیدنی دیگر روستا (نارنج قلعه، درخت سرو، چشمه های آب شیرین و بافت قدیمی)

روستای اردیب

روستای ییلاقی وخوش آب و هوا در جنوب شهرستان خوروبیابانک قرار دارد. فاصله این روستا تا مرکزخوروبیابانک 46 کیلومتر است و یکی از خوش آب و هواترین روستاهای منطقه است. از مناطق دیدنی دیگر روستا (آب انبار،  خانه امیر اسماعیل خان، دیوان خانه، مقبره امیر اسماعیل خان و بافت قدیمی)

روستای هفتومان وحسین آباد

هفتومان در چهل و دو کیلومتری جنوب خور قرار دارد. این روستا از آب و هوای معتدلی برخوردار است.اکثر اهالی آن به کشاورزی و دامداری مشغولند.

حسین اباد هفتومان  روستایی کوچک در نزدیکی هفتومان است .و از نظر آب و هوایی آب و هوایی مطلوب دارد

روستای عروسان گلسنان

این روستا در مرکزیت روستاهای جنوبی خوربیابانک قرار گرفته است. که در مسیر گردشگرانی که برای بازدید از مناطق کویری می آیند قرار گرفته است. از صنایع موجود در این روستا می توان به کارخانه بسته بندی خرما و مواد غذایی، مرغداری و .. نام برد.شغل اصلی اکثریت مردم این منطقه کشاورزی می‌باشد که در کنار آن قالیبافی و صنایع دستی نیز وجود دارد

روستای آبگرم

روستای آبگرم در حدود 30 کیلومتری مرکز شهرستان قرار دارد بر اساس گفته‌های قدیمی‌های روستا، این روستا دارای قدمت زیادی است. همچنین در این روستا مرقد امام‌زاده ابراهیم (ع) از نوادگان امام موسی‌ابن جعفر (ع) قرار دارد. در این روستا چشمه‌ آبگرم وجود دارد و به همین دلیل به روستای آبگرم شهرت یافته است. دمای آب حدود 40 درجه سانتی گراد بوده و حرارت آن ناشی از گسلهای متعدد عمیق در سنگهای آهکی کرتاسه منطقه است. آب این چشمه‌ها دارای خواص آب‌درمانی زیادی می‌باشد و برای درمان بسیاری از بیماری‌های پوستی، عضلانی و حتی بیماری‌های روحی و عروق تاثیر زاید الوصفی دارد. همچنین دو باب حمام قدیمی به صورت حوضچه‌ای وجود دارد که یک باب مخصوص خانم‌ها و باب دیگر مخصوص آقایان است. این روستا 1079 متر از سطح دریا بالاتر است و به همین سبب می‌توان غروب آفتاب را تا آخرین لحظات تماشا کرد. همچنین دور این روستا را رشته کوه‌هایی با ارتفاع کم و متوسط احاطه کرده که با طی مسافت کوتاهی می‌توان در دامنه کوه قرار گرفت.

روستای چاهملک

چاه ملک در8 فرسنگی غرب خور و بر سر راه خور به نایین قرار گرفته است. در مورد احداث این روستا گفته اند: موقعی که شاه عباس از راه کویر به مشهد می رفته است در محل فعلی چاه ملک چاهی حفر نموده است ، و به همین مناسبت اینجا به چاه ملک مشهور شده است. اما ابتدای آبادی چاه ملک از سال 1275هجری قمری است که علی اصغربیک یاور غلامرضایی به کندن قنات آن اشتغال ورزید

چاه ملک یکی از قطب های کشاورزی شهرستان و یک روستای صنعتی و دارای کارگاه های مختلف می باشد. از افتخارات این روستا سی و یک شهید اهدایی مردم روستا در راه دفاع از میهن و اسلام میباشد.

روستاهای ابراهیم وجعفرآباد

در 17 کیلومتری غرب شهر خور واقع شده در جنوب آنها معادن سنگ مرمریت – مزارع متعدد پیرامون آنها است

مجموعه گود جگارگ

در 18 کیلومتری جنوب غربی خور- وجود معادن متعدد سنگ مرمریت – مزارع متعدد پیرامون آنها است

روستای مصر

در شرق جندق و شمال غرب خور و نزدیک 90 سال از تاریخ احداث آن می گذرد احداث کننده آن شخصی به نام یوسف زینل یا یوسف حشمت است . منبع آب آن قنات است . این روستا در میان تپه های شن واقع است . واحه ای است حاصل خیز و تپه های بزرگ شنی و زندگی مردم در میان ریگزاری که در هر سوی فرسنگ هاست یکی از جاذبه های منطقه است. نشستن بر کشتی کویر ( شتر سواری) و راندن بر موج های ریگ و رصد ستاره ها در شب هنگام جاذبه ای برای جهانگردان و در آمدی برای ساکنان است . از مناطق دیدنی دیگر روستا (نیزار، چال سلکنون، تخت عروس، تخت عباسی و رمل های روان)

  اکوتوریسم

شامل طبیعت خشک منطقه ، آسمان پر ستاره کویر ، کویر شرقی خور با اشکال لانه زنبوری، ریگزار های مزرعه مصر و دره ها و کتل های وحشت زا در شمال خور به طور کلی موقعیت ژئومرفولوژیکی منطقه از نظر بیابان گردی، اسکی روی ماسه و غیره دارای جاذبه های اکوتوریستی خاص می باشد.

از جمله مناطق مهم گردشگری در شهرستان، ریگزار های اطراف مزرعه مصر در 50 کیلومتری خور می باشد .

دیگر مناطق گردشگری دریاچه نمک و پوسته نمکی پلایا و تشکیل دریاچه هادر کویر در صورت بارندگی در زمستان کویر در 35 کیلومتری جاده طریق الرضا.

 مکانهای مذهبی

امامزاده کمال الدین سید داوود ابن موسی الکاظم سلام الله علیه در شهر خور

امامزاده ابا محمد ابراهیم سلام الله علیه در روستای بیاضه

امامزاده ابراهیم ابن موسی الکاظم سلام الله علیه در روستای آبگرم

امام زاده جنید ابن حمزه بن موسی کاظم سلام الله علیه در روستای گرمه

امامزاده عبدالله ابن سلیمان ابن موسی کاظم سلام الله علیه در روستای گرمه

  مشاهیر

یغمای جندقی

یغمای جندقی در سال 1196 ه.ق در خور متولد شد او از شعرای بزرگ قرن سیزدهم و پایه گذار نوحه سینه زنی در ایران بود که پس از 80 سال زندگی چشم از جهان فرو بست و در جوار بارگاه امامزاده سید داود شهر خور به خاک سپرده شد .

حبیب یغمائی

استاد حبیب یغمایی در سال 1276 ه.ش در خور متولد ، ایشان برای ادامه تحصیل عازم دامغان و شاهرود گردید ، از مهمترین خدمت فرهنگی وی به ادبیات ایران تاسیس مجله یغما و انتشار آن به مدت 31 سال است و مهمترین خدمت او به زادگاهش تاسیس اولین مدرسه دولتی 1305 ، تاسیس اولین کتابخانه 1349 و منطقه ای کردن آموزش و پرورش است ، استاد در سال 1363 در تهران در گذشت و در آرامگاهی که خود در زادگاهش احداث کرده بود مدفون گردید . از جمله اشعار معروف وی شعر روباه و زاغ از دروس دوران ابتدائی می باشد.

حجت الاسلام و المسلمین حاج سید عبدالحمید فاطمی

در سال 1320 ه.ق در روستای بیاذه متولد و پس از تحصیل در حوزه تا سطح اجتهاد رسیده و در سال 1320 ه ش پس از اشغال تهران توسط قوای متفقین در جنگ جهانی دوم به زادگاهش برگشت و به ارشاد مردم پرداخت این عالم ربانی در سال 1354 ه.ش در گذشت و در زادگاهش به خاک سپرده شد .

از مشاهیر دیگر خور می توان به آیت ا... قاضی مجتهد جامع الشرایط، حسینعلی معلم، ابوالمؤید ثقفی، میرزا آقا جان امام جمعه، اسماعیل هنر جندقی، میرزا احمد صفایی، میرزا محمد صفایی، میرزا محمد حسن کیوان (عماد الشعرا)، میرزا علی فقیهی ، ابوالحسن حریف جندقی، میزا ابراهیم دستان، لطفعلی محترم خوری، محمد حسین اعلمی مهرجانی اشاره کرد .

 آداب و رسوم

سوگواری محرم

دوماه محرم و صفر بویژه دهه اول ماه محرم برپائی مجالس عزاداری شوری دیگر می گیرد. شب هنگام حسینیه ها آکنده از عزادارن است ودسته های سینه زنی و زنجیرزنی به راه می افتند وافرادی که نذر و نیاز دارند در این ایام از عزاداران حسینی پذیرائی می کنند

نخل گردانی

روز پنجم محرم الحرام مردم درحسینیه ها جمع شده نخل و علم به پا می کنند  یعنی به آنها جامه های رنگین می پوشند و آینه و شمشیر می آویزند و پس ازتزئین نخل و علم را در خیابان ها و کوچه ها حرکت داده و مردم در این روز نیز قربانی هم می کنند از شب ششم تا شب یازدهم نخل بردوش جوانان درحسینیه در میان جمعیت به حرکت در می اید و چاووش به چاووشی می پردازد و در پایان هر بیت شعری که چاووش می خواند حاملان نخل آن را به شدت می جنبانند و زنگهای آن را به صدا در آورند نخل سمبلی از کاروان حسین (ع) است در روز عاشورا جامه نخل به صورت نیمه افراشته در می آید که نشانه ای از شهادت شهدای کربلا و سمبلی از یک کاروان ستمدیده را می نمایاند. هرشب هنگام نخل گردانی مراسم علم گردانی هم انجام می گیرد علم را یکی ازسادات بر شانه خویش حمل می کند.  

علم گردانی

روزنهم محرم الحرام هرسال درخور و قصبات آن مراسمی به نام علم گردانی انجام می گیرد علم به هرخانه ای که وارد می شود بانوی خانه کاسه آبی بر طوقه علم می ریزد و ان را درکاسه ای دیگر جمع می کند و برای تبرک به اهل خانه می دهد و مردم نیز برای مخارج حسینیه به علم کمکهای نقدی می کنند .

کشتن نخل

در منطقه خور رسم است که هر گاه میهمان عزیزی دارند جهت اکرام آن میهمان، گرانبهاترین و ارزشمند ترین موجودی خود را که همانا نخل خرما است به پای میهمان قربانی کنند. بدین صورت که آن قدر شاخ و بال‌های درخت را از بالا می‌برند تا به مرکز آن که همان قلب درخت و در اصطلاح پنیر درخت است می‌رسند. با این کار عملاً درخت از بین رفته و چون دیگر نه برگ و باری دارد نه آوندی به سرعت خشک شده و از بین می‌رود. اما در این میان گاهی پدیده‌هایی رخ می‌دهد که قدرت و عظمت خداوند را بیشتر می‌نمایاند. به بار نشستن درخت خرما پس از قربانی شدن آن نیز از جمله این استثنائات است.

سوغات

 زعفران ، پسته ، خرما ، داروهای گیاهی ، لبنیات ، انار

صنایع دستی

فرش دستبافت ، حصیر بافی ، پارچه ها سنتی ، گلیم ، کرباس ، پلاس

فرش دستباف

در شهرستان خوروبیابانک صنایع دستی قدمتی دیرینه دارد. قالی های دست باف شهرستان خوروبیابانک در اکثر نقاط شهری و روستایی بخصوص شهرهای خور، جندق، فرخی و روستاها بافته می شوند.

اکثر نقش های بافته شده لچک و ترنج، افشان، لیلی و مجنون، جنگلی و قابی است که در سراسر کشور شهرت فراوانی دارد.

دلیل شهرت فرش خوروبیابانک به دلیل  ثابت بودن رنگ بخاطر استفاده از رنگهای طبیعی، زیبایی و استفاده از نقشه و طرح های مشتری پسند و قدمت بافت در سطح شهرستان است.

هنر- صنعت قالی دست باف در اقتصاد مردم در سطح شهرستان خوروبیابانک کاملا موثر است و تجارت قالی و سایر امور مربوط به این هنر – صنعت از مشاغل اساسی مردم به شمار می رود.

با توجه به پیشینه تولید فرش دست باف در سطح شهرستان، نیروی کار فراوان و ماهر، امکان بومی کردن این هنر- صنعت از تولید مواد اولیه ، رنگرزی،  بافت، پرداخت، تهیه نقشه و طرح و بازاریابی میسر است

با توجه به مرغوبیت فرش تولیدی و استفاده از طرح های مشتری پسند میتوان فرش دست باف شهرستان را به یک کالای صادراتی تبدیل کرد.

 معادن

یکی از قطب های ذخایر سنگ مرمریت در ایران، سنگ مرمریت خوروبیابانک است که در سطح شهرستان دارای ذخایر قابل توجه ای است. مرمریت به دو گروه کلی مرمریت نوارقلبی و مرمریت گل پنبه ای  تقسیم میشوند که دارای رنگ های بازار پسند کرم، کرم صورتی و صورتی بوده و دارای بافت زمینه فسیل دار و فاقد فسیل هستند.

شهرستان خوروبیابانک بدلیل و فور و تنوع مواد معدنی، قطب معدنی استان اصفهان می باشد.

معادن شهرستان به سه گروه کلی قابل تقسیم بندی است:

الف:  سنگ های تزیینی مرمریت: شامل انواع مرمریت نوار قلبی و گل پنبه ای است که در رنگهای متنوع و بازار پسند کرم، صورتی و کرم صورتی  با بافت فسیلدار و فاقد فسیل قابلیت سورت بندی دارند.

ب:  خاک های صنعتی شامل فلدسپات (پتاسیک و پتاسیک – سدیک)، میکا (موسکوویت و ورمیکولیت)،  سیلیس،  بنتونیت،  تالک ( بهداشتی و صنعتی)، باریت، نمکها و املاح (پروژه پتاس)،گچ، هماتیت و لیمونیت، زئولیت، سلستین، رس و مارن و ...

ج:  کانسارهای فلزی اندیس های فلزی آهن، سرب و روی، مس